Вы здесь
«Оюмаа Донгак Тывада чүгле бодунга дээш кызып, а Собчактың штавында командазынга өскүс бистерниң санывысты хереглээн»
16.08.2018, 01:21 2372 просмотра
25 харлыг өскүс оол Саян Дугержаа – Тываның күрүне университединиң студентизи, Оюмаа Донгактың чоок дузалакчызы, Ксения Собчактың президент соңгулдаларында штавының удуртукчузу, блогер. Ооң чугаазы-биле алырга, чүгле штабка чүс хуу ажылдап каан эвес, а Оюмаа Донгактың штаб база хуу даалгаларын сөс чок күүсеткен. Чүге дизе олар барык тос чыл дургузунда эки таныш. Үр үеде кады ажылдап келген дагдыныкчызынга удур таарышпаан чүүлдерин хөй-чарга ажык чугаалаарынга Саянны чүү эккелгенил. Саян кижилерге Оюмаа Донгактың дугайында чүнү чугаалаксаанын билип алыр дээш, чагаалажылга скриннерин салырын шиитпирледивис.
Саян, чугаалап көрем, Оюмаа Донгакка удур бодуң туржуп эгеледиң бе, чүге чагаалажылгаңарны салып тур сен?
– Оюмаа мени бүдүн өскүс, чүм-даа чок деп, дыка эки билир кижи. Кандыг-даа камгалалым чок. Бистиң-биле кады ажылдап турган өскүстерниң чоок төрелдери-даа, чурттаар черлери-даа бар. Өөренип турар черим, дооскужеге чурттаар ТывКУ-нуң общазында өрээлимден өске чүү-даа чок мен. Оюмаа Седип-ооловна-биле шагда-ла таныш бис. Ооң талазындан дуза деткимчеге идегеп чораан болгаш, бо чылдар иштинде кады ажылдап, ооң хуу херектеринге-даа дузалажып чорааным ол. Кайнаар-даа айбылаарга, ол-ла дораан маңнап-ла каар чордум. Чажам дивейн.
Оюмаа Донгакка удур бижиирин кым сеңээ сүмеледи?
– Че харын, шупту чүве канчаар болганын эгезинден чугаалап берейн. Ксения Собчактың штавынга ажылдап эгелээш, бригадирлей бердим. Дыка хөй организастыг ажылдар шиитпирлээри мээң хүлээлгем турду. Ксения Анатольевнаны бүрүткедирде хол үжүктери чыып алыр дээш, дүн-хүн чок ажылдап турдум. Мээң ажылым ачызында, чуртта эң хөй - 2500 хол үжүүн чыыпканывысты Оюмаа Седип-ооловна боду, мээң адымче бижип дыңнаткан.
Оюмаа Седип-ооловна шупту журналистерге ам кээп, Москвага штабка болур Ксения Собчак-биле ужуражылгаже мени чедирип, штабтың акшазы-биле белек кылганын чугаалап турар. Кады ап чоруур чемодан-даа, ойнаарак-даа эвес-тир мен. Москва баарын бодумнуң шынчы ажылым-биле чедип алган мен.
Чарлалдарны дыңнадып, аай-дедир бижип тургаш, штабка өскүстер активин база мен тургустум. Өскүстерге бажың айтырыын чүгле соңгулдалар шиитпирлээр, ооң дугайында хөйнү бижип, өг-бүле болгаш уруглар херектериниң агентилел даргазын дүжүрерин негеп алыылыңар деп, Оюмаа Седип-ооловна чугаалап турду.
Социал четкилерге кайнаар, чүнү бижиирин өскүстерге, бистерге, Оюмаа Седип-ооловна айтып берип турган. Белен сөзүглелдерни чорудуптарга, аай-дедир тарадып турдум. Ынчалдыр шупту негелделер күүсеттинип турган. «Вконтактыда» бодумнуң хуу аккуантымның паролюн безин бүзүрээш, айтып берген мен. Чазак-чагыргага удур мээң адымдан бижиктерниң үнүп турганы ол.
Забастовкалаар хүнде, февральда чоор бе, Өг-бүле болгуш уруглар херээниң агентилелинге чүнү канчаарын планнап алган бис. Чөрүлдээни чавырылдырар дээш, даргалар кээп, чурттаар черлерни сүмелеп турдулар. А Оюмаа Седип-ооловна даргалардан чүнү-даа албазын, кайнаар-даа көшпезин чагып, соңгаардан журналистиң кээрин манап алырын чагаан.
Оон чүү болганын билир силер, полиция-биле чөрүлдээ, оон бисти алгаш барган, судче берген. Аңаа хондувус. Ишти-хөңнүм баксырай берген. Билбес-тир мен, хөңнүм дыка баксыраан. Чүү дээш полицияда кире бердим, чүге мени судтаар чүвел деп, бодалдар мени амыратпастаан. Забастовка хоойлу езугаар эртип турар дээн, а херек кырында ол кем-херек үүлгедиишкини ышкаш болган. Ындыг бодалдар мени доюлдурган.
Полицияга хонгаш, корум-чурум үрээшкини дээш административтиг кеземче алгаш, Седип-ооловнадан ырап чоруй баарымга белен турдум. Бажың алыр оочурум өске оолдар ышкаш 900, 100 дугаар эвес, а 28 дугаарында, хемчеглерге киржиримни чүге меңээ сүмелеп турарын бодандым. Бажың алыр судтуң шиитпири база холумда бар. Университетти доозуп тура, бажыңны черле алыр болгай мен деп. Канчап билир, Оюмаа Седип-ооловна шын чугаалап тур ирги бе деп, база бүзүрей берген мен. Эгелээн ажылымны ара кааптарындан хараадааш, штабка төнчүзүнге чедир ажылдаарын шиитпирлеп алдым.
Кажан президент соңгулдаларының түңнелдери билдине бээрге, Седип-ооловна дораан чиде берген. Штабтың офизин безин хүлээтпээн. Шупту кызып ажылдаан бис, кымга-даа четтирдим безин дивээн. Кайнаар чиде бергени ол ирги, чүү-даа болуп болгай дээш, баштай дүвүреп турдум. Каш неделя эрткенде, бо көстүп келгеш, кады кылыр ажылдарывыс дыка хөй деп, сергээ аажок көзүлдү. База катап бистиң өскүстер активин чыыпты. Бажың айтырыын ам майда база катап көдүрер деп шиитпирледивис. Күрүне Думазының баарынга пикет кылыр кылдыр Москваже чоруурунга мени белеткеп эгелээрге, чөпшээрештим. Седип-ооловна Москваже мээң чоруурумну чарлап, аңаа киржиптер хире тыва өскүстерни Москвадан дилеп эгелээн.
Өг-бүле болгаш уруглар херектериниң агентилелинче бисти чорудуп, негелделерни киирдивис. Чөрүлдээлер катап база эгелээн. Оюмаа Седип-ооловна ынчан Путин-биле дорт харылзааже видеокыйгырыгны бижээш, аңаа шуптузун чугаалаар болдувус.
Эң билдингир болгаш салдарлыг кижи боорумга, меңээ агентилел даргазын дүжүрер дугайында плакатты тударын сүмелээн. Ол фоточуруктар кайда-даа тараан, көрген боор силер.
Элээн каш өскүстер Путинге кыйгырыын бижиткеш, менче чорудуп, бүрүткеп каарын дилээннер. Видеону кииргеш, тайылбыр езугаар канчаар кылыр дээнил, ынчаар кылдым. Ол кыйгырыгны чорудупкан мен. Мен, кымны-даа сатпаан мен. Херек болза, Москвада организаторлардан айтыртып болур силер.
Ол үеде Оюмаа Седип-ооловна хоорай хуралынче соңгулдага киржир команда белеткеп эгелээн. Аңаа база идепкейжи ажылдаар бодаан мен. Шупту улус ажылдап-ла тур. Кижилерни округтарга чарган, чижээ, Сайсуу Байкараны Вячеслав Мынын-оолдуң дузалакчызы болган. Бо бүгү мээң киржилгем чокта бооп турарын кайгадым. Өскүс уруглардан айтырарымга, сээң дугайында чаңгыс-даа сөс үнмеди деп, мындыг. Мен шуут кайгап каан мен. Кандыг чылдагаан-биле мени киириштирбейн турарын айтырып диттикпедим. Кандыг даалгалар барыл, кандыг албан-хүлээлге бээр силер деп, бистиң ниити чатка бижидим. Оюмаа Седип-ооловна кыска болгаш чиге харыы берди: соңгулдага студентилер киришпес, судтаттырып чорааннар база…
Хомудалдың чылдагааны - кажар оптуг аргаларга алыспайн, соксаалыңар дээн өскүстерге видеокыйгырыыңда болган хевирлиг аа?
Мен бодум шииттириксээн, ол административтиг кеземчени алыксаан мен бе? Бодум Агентилелге забастовкалаар дээш маңнап четкен мен бе? Шупту чүве хоойлу езугаар, биске кым-даа дегбес, акция эрттирер чөпшээрел бар деп, Оюмаа Седип-ооловна биске чугаалаан турган. Оюмаа Седип-ооловна мени мирит кижи деп бодап турар кижи бе? 18 харлыг кижи депутатка кандидат бооп болур. Хоойлу чөпшээрээн. А мен 25 харлыг-дыр мен. Чүге мени мегелээнил? Ынчан мен шуптузун билип кагдым. Ол хууда хомудал эвес, а Оюмаа Седип-ооловнага согур бүзүрелим-дир ийин. Мелегей оол-дур деп, мээң күш-ажылымны ажыглап турган деп бодаар мен. Мелегей эвес мен. Интернатка-даа болза, мен эки кижизидилгени алган мен. Хөйнү өөренген мен. Мээң болчур кижим чок, чаңгыс кижи деп билир болгаш, ындыг боор. Мени дээш кым-даа сөс чугалавас. Ынчангаш мени ажыр октаптар деп шиитпирлээни ол чадавас. Шыны-биле чугаалаайн, ооң-биле маргыжарын күзевээн-даа мен. Ажыр идипкенин билдим. Өске оолдарны база ынчаар октапканы чадавас. Оюмаа Седип-ооловнага социал четкилерде аккуантыларывыс, сөстеривис, чүнү-даа канчаарынга кезээде белен өскүстер командазы база бодунуң сонуургалын чедип алыры чугула херек болган хевирлиг. Бодум безин канчаар маңнап турдум. Мени судтаан, оон соңгулдалар-биле база ыянчыг кылдыр мегелеп кагды. Видеокыйгырыымда бодувустуң эргелеривисти хоойлу-биле чедип алыылыңар деп шупту активчилерге сагындырар бодадым. Ында Оюмаа Седип-ооловна Донгактың адын шуут адаваан мен. Кыйгырыг соонда, ооң дугайында уттуптар бодап турумда, оон чүү болганы – шуут коргунчуг.
Силерниң араңарда ажык алгыш чүден эгелээнил?
– Аңаа хамаарыштыр хомуданчыг чүнү-даа чугаалаваан мен, адын безин адавадым. Анаа кыйгырыг кылдым. А ол частып үндү. Меңээ хомудап, удурланып эгелээн болур. Мени аарыг, херээ чок кижи деп бижип, буруудадып эгелээн. Ол меге чүүлдер меңээ дээпкен. Даргаларга саттынган, бажыңымны дөмей-ле былаап алыр мен, авамны кайыын-даа болза тыпкаш, өскүс эвес деп шынзыдыптар мен деп бижип эгелээни, чүден артык хомуданчыг. Езулуг Оюмаа Седип-ооловнаны ынчан билдим. Өскүс кижиниң эргелерин камгалаар дээш ындыг коргунчуг кыжанып турар камгалакчыны кым көрген? Ол чагаалажылганы салырындан өске камгаланыр чүүлүм чок. Оюмаа Седип-ооловна шупту аргаларны ажыглап тургаш агартынып үнүп кээр, а мени мелегей, аарыг, тенек, бодун башкарып шыдавас кижи кылдыр хөйге чарлап каарын билир мен.
Чагаалашкан скриннер – ол херээженниң езулуг аажылалындан кара чаңгыс камгалалым база чаңгыс бадыткаар чүүлүм ол. Анаа изигленгеш ынча дидим деп, чараш сөстер-биле ол бодун ам агартынар. Аңаа бүзүревес мен. Ооң сөстери – авыяс, эки боданган тактика. Ооң ишти-хөңнүнден үнген сөстерден камгаланыр дээш, скриннерни чыып эгеледим. Фейк арыннардан дыка хөй кижилер менче кыжанып турар. Кежээликтей общага оолдар келгеш, мени дилеп база турган. Харын-даа шөлге ажылдап турган мен, оон башка оларга дужа бээр турган чадавас мен. Бир-ле оолдар менче долгааш, дүне кудумчуже үнүп келем деп, база турдулар. Моон соңгаар скрин чыгбас кылдыр, архивтиг айфонумну чок кылыр деп дужаал-даа алган чадавастар. Бо үелерде дыка-ла хөйнү көрүп келдим.
Ол байдалдан канчап үнүп келдиң? Чазак-чагырга сени эскерди бе? Деткимче көргүстү бе?
– Берге-ле чорду. Саттыныкчы эвес мен. Бодум шилилгем ажыы-биле кылдым. Олар мени садыптылар. Кымга-даа өжээргээр бодавадым, кымга-даа бүзүревеңер деп, өскүстерни сагындырдым. Оларның база карактары ажыттынып, мээң шилилгемни, мээң шиитпиримни билип каарын сагындырган кижи мен. Мени ажыы-биле ынчаар куду көрбээн болза, чагаалажылга скриннери-биле алгыш турбас турган. Мени мораль-биле, сагыш-сеткил-биле өжүр базар бодааннар. Иемниң, аңаа мээң херек чок болганымны номчууру эң аарышкылыг чораан. Мени сээдең кижи кылдыр көргүзүкседилер. Баштай мени шупту социал четкилерге чүм-даа чок, бүдүн өскүс деп бижээн. Оон мени көрбестеп, иемни тыпкаш, өскүс эвес деп шынзыткаш, албааным бажыңымны прокуратура-биле хунаап алырын кыжанды. Кандыг-даа карьера чедип албас сен, улус сенден шупту ойлай бээр диди. Ынчап баарга меңээ амыр-дыштан берип көр дээримге, соксавады.
Июньда Тывага, Ксения Собчактың авазы Людмила Борисовна Нарусованың келгени эки болду. Бир-ле солунда хүлээп алыышкын чарлалы үнген. Тодарадып алгаш, билдириишкин бижип каан мен. Ужуражылга хүнү кээрге, сүрээдеп-даа. Шупту чүвени чугааладым. Кым-даа меңээ кыжаныр эргези чок, бир эвес херек болза, кеземче херээнге чедир сайгаржыр апаар деп, Людмила Борисовна тодаргай харыылаан. Чурттаар оран-сава айтырыын сайгарарын аазаан. Мээң база оочурумнуң дугайында чазакка чугаалаан боор. Сеткилим ынчан оожуургаан. Ксения Анатольевна Оюмаа Седип-ооловнадан дуза албазын сүмеледим. Аңаа шынчы команда, шынчы ажылдакчылар херек деп бодаар мен. Ол ужуражылга соонда, база чүнү болбаан дээр силер…
Оон өске чүү болганыл?
– Нарусованың хүлээп алыышкынынче канчап кире бердиң, бажың алдың бе, даргалар сени чүнүң-биле садып алды деп, долгап-ла эгелээн. Даргалар сени мегелеп каар деп-даа турар. Оюмаа Донгак меңээ дыка дузалашканын ам чугаалап турар. Ынаар-мынаар чедирип, Берлинче чорудар деп турган, университет киреринге база дузалашкан деп. Бодум дужаап кирип алганым, шын. Ол чүнү кылганыл? Бодум өөренип алган мергежилдерим бар: быжыкчы, кондитер, соцажылдакчы, ЭВМ оператору, сад ажыл-агыйы, баш таарыкчызы. Мергежил бүрүзүнде дипломнарлыг мен.
Амгы үеде Тываның күрүне университединиң көдээ ажыл-агый факультединде өөренип турар мен. Бир эвес Оюмаа Седип-ооловна кезээде, шупту кижилерге меңээ дыка дузалаан деп чугаалап чоруур чүве болза, кым кымга херек кырында дузалажып чораанын көрүңер. Бо чылдарда меңээ чүү-биле дузалааныл? Чүү дээр болдур, шуптузун кылып чордум. Кажан хоорай хуралынче кандидаттар бүрүткели эртпейн, планнары бүтпейн баарга, мени буруудадып эгелээн. Кандидаттар кайы округтарга турарын чазакка чугаалап турган деп. Өскүстер менче долгааш, саттыныкчы сен деп, ол алгырган. Чазак-чагыргага бир-ле чажыт чүве чугаалаан деп бодап турары дээш, дыка сагыжым аарыды. Бодап, бодап кээримге, организастыг ажылдарны буурадып кааш, өскүстер мурнунга ынчаар агартынар дээн-даа ышкаш.
Путинге өскүстерниң видеокыйгырыы эфирге чүге үнмээн деп бодаар сен? Шынап-ла сен чорутпайн, дүжүп берипкен эвес сен бе?
– Чок, шуптузун чоруткан мен. Мээң таламдан саттынган чүве чок. Чүге үнмээнин, канчап билир мен. Москва чаржынчыг чөрүлдээвисти, эрге-хоойлу камгалакчызы бодун канчаар алдынып турарын көргени чадавас ирги бе? Оюмаа Седип-ооловна президент Путинге удур чугааланган, чиктиин деп бодаан боор.
Ам кайда ажылдап турарыл ол? Саян, ол эрге-чагырганы база президентини шүгүмчүлээр хостуг хамааты эргелиг деп билир сен. Кым-даа ону сайгарып, хоруп болбас.
– Вконтактыда «Новости Тувы плюс» бөлүктүң удуртукчу кижи, дыка улуг ажылды чорудуп турар. Ында комментарийлер – кижилерниң эвес, а фейк аккуантыларның. Боду боду-биле чугаалажып олурар. Өскүстерден база бижиирин дилээр. Белен бижикти бижээш, чорудуп бээрге, кижи бүрүзү бодунуң арнындан салыр. Бис ынчаар кылып турдувус. Ам та кымны дилеп турар.
Шупту өскүстерге чугаалаан мен, оваарымчалыг болуңар деп. Бодуңар эргелериңер боттарынар камгалаңар. Политикага ону киириштирген херээ чок. Бисти ажыглап тур деп. Канчаарын боданыр херек. Бир эвес Оюмаа Седип-ооловна эрге-чагырганы, Кара-оолду, Путинни шүгүмчүлексээр болза, улуг дузалакчылары-биле боду кылзын. Таныыр политиктери бар ышкажыл. Боттарыңар боданыңар. Ооң соонда бистерни, өскүстерни, аарыг, саттыныкчы мелегейлер деп, тудар болгай. Ону мен кежимге эрттим ышкажыл. Ам черле бүзүревес мен.
Дыка хөй чылдарда кады ажылдап, аралажып келген-дир силер. Эки талалары база бар чадавас?
– Бар деп бодап, эки кижи деп санап чордум. Кончуг оптуг кажар кижи ол. Ам болзун, ооң ийи арынныын көрүп шыдавас мен. Ооң чалчазы ышкаш чораанымны чаа билип кагдым. Мени карартып, буруудадып, истеп сүрүп, менче улус чоруткан ажыы чок. Меңээ кыжанып, сени кым-даа тогбас деп сөглеттинип турбазын, мен бодум уумда чорууйн. Ону өске улус эвес, а Оюмаа Донгак үреп каар часкан. Ооң үүлгедиглери арын-нүүрүнге артсын.
Республикаңда чазак-чагырганың ажылын кандыг деп үнелээр сен? Сени деткидилер бе?
– Чазак-чагырга мени хоойлу езугаар, мээң байдалымны көрүп деткиир ужурлуг. Чурттаар бажың алыр мээң эргемни күүседир негелделиг чагаамны шуптузунче бижээн мен. Бөдүүн кижилерниң чидиг айтырыгларын даргаларга кезээде айтыр херек, чүгле мынчаар, бисти албадапканы ышкаш эвес кылдыр.